Fot. źródło: https://sztuka.agraart.pl

Tematem dzisiejszego artykułu jest wprowadzenie naszych czytelników  w świat Romów. Choć nie będzie to naukowy wywód ale na pewno opierający się na wiarygodnych źródłach badawczych i po części moich przemyśleniach. Pisząc o świecie Romów trudno pominąć sam początek pojawienia się naszych przodków poza swoim krajem ojczystym. Ale o tym w dalszej części artykułu.
Pochodzę z grupy Polska Roma i tak naprawdę wcześniej poza ogólną wiedzą nie zastanawiałam się zbyt mocno nad tym skąd dokładnie pochodzą Romowie i dlaczego pojawili się w Europie i w Polsce.  Wiedza na temat pochodzenia Romów jest ogólna nie tylko wśród społeczności większościowej ale też w społeczeństwie romskim.
Najczęściej informacje na temat swojej rodziny, swoich przodków sięga drugiego , trzeciego pokolenia. Chcąc jednak pogłębić wiedzę przekazywaną ustnie  musimy poszukiwać nowych źródeł informacji np. kroniki rodzinne, fotografie, prasa, listy zapisy w urzędach itp. W przypadku Romów sprawa jest trochę bardziej  skomplikowana, ponieważ jedynymi źródłami wiedzy na temat rodziny, rodu są wspomnienia i relacje członków rodziny.
Więcej szczęście będziemy mieć poszukując wiedzy na ogólne tematy dotyczące Romów, ich  historii i obecnej sytuacji, ponieważ  istnieją źródła pisane. Stare zapiski w kronikach, akty i rozporządzenia polityczne, prace naukowe itp. W Polsce istnieje kilka opublikowanych książek na temat Romów, wydawane są poradniki, czasopisma  na temat Romów w Polsce i Europie co nie zmienia faktu, że to niewiele na temat mniejszości zamieszkującej od setek lat ziemie Rzeczpospolitej Polskiej.
 

Wracając do tematu skąd pochodzą Romowie?  Dla znawców tematu nie jest tajemnicą , że Romowie pochodzą z Indii. Zostało to przypadkowo odkryte przez badacza węgierskiego Istvana Valiy, który zajmując się studentami z Indii stwierdził liczne podobieństwa i zbieżności między ich językiem a językiem romani.
Koczujący rozumieli niektóre słowa gości. Zostały zestawione słowa cygańskie z dialektem hindustani.
Pochodzenie Romów przestało być tylko hipotezą naukową. Poparte zostało bogatym materiałem naukowym porównującym słowa cygańskie z sanskrytem i językami nowoindyjskimi.

Fot. źródło : Piękne Ilustracje Indie - Stockowe grafiki wektorowe i więcej obrazów Zaklinacz wężów - iStock (istockphoto.com)

W czasach nam współczesnych  naukowe badania DNA potwierdzają pochodzenie Romów. A takie podobieństwa jak grupa krwi B są tego przykładem.

 Fot. źródło: https://www.fotograf-slubny-koszalin.pl

Poza tym istnieje podobieństwo wyglądu zewnętrznego takie jak śniada cera, rysy twarzy oraz wartości , takie jak rodzina, szacunek dla osób starszych, które niewątpliwie posiadają też inne narody ale w tym przypadku są zbieżne z Romami.

Fot. źródło : https://pixabay.com                        

Gdy dotarli do Europy,  Romowie przedstawiali się jako ,,uciekinierzy z Małego Egiptu" jako pokutujący  pielgrzymi egipscy.
Szli z Indii do Europy przez Azję Mniejszą, Grecję zwaną ,,małym Egiptem" Sami tak naprawdę  nie wiedzieli dokładnie skąd pochodzą , bowiem nie spisywali swojej historii. Opowiadali ją sobie ustnie, a taka pamięć jak pisałam wcześniej trwa tylko do drugiego lub trzeciego pokolenia.

Chłopi węgierscy, Cyganie (trzy postacie z lewej strony grafiki). Akwaforta na papierze czerpanym, odcisk jednostronny. Autor i miejsce wydania nieznane, Włochy 1837 r.
Fot.źródło: http://www.romuzeum.pl/

Pierwsze wzmianki o Romach w Europie pojawiają się w XI wieku. W 1322r. spoty kani są na Krecie. W 1386 pojawiają się dokumenty, że istnieje tam feudum Acinganorum a jest to słowo z którego wywodzi się polski Cygan czy Gypsies, Gitanos, Tzigane.
W tym miejscu chciałabym napisać kilka słów o nazwie. Z informacji jasno wynika, że zostaliśmy tak nazwani.  Sami do siebie zwracamy się Rom w przypadku mężczyzny, Romni w przypadku kobiety ( zaznaczam, nie Romka) , Roma odnosimy do ogółu.
Wspominając historię trudno jednak wyzbyć się nazwy nam nadanej i było by to poprawianie czegoś na siłę. Jednym z takich przykładów jest nazewnictwo w muzyce. Czy dobrze będziemy odbierać nazwę „ romans romski”? Zdecydowanie wolę „romans cygański”. To tylko jeden z przykładów , który  nam uświadamia, powody używania różnych zwrotów Cyganie lub Romowie.

,,Cyganie z okolic Wieliczki", grafika wg obrazu Antoniego Kozakiewicza, XIX w.
Fot.źródło: https://www.fundacjapd.pl/116h

Kolejne pytania, które nam się nasuwają, to dlaczego i kiedy mieszkańcy Indii opuścili swój kraj? Jakie mogły być powody opuszczenie kraju?
Na to pytanie nie ma jednoznacznej odpowiedzi . Naukowcy spisali swoje teorie. Jedni twierdzą powołując się na źródła perskie, że władca Persji goszcząc w Indiach był tak zachwycony muzyką i tańcem tamtejszych artystów , że podarowano mu  dziesięć a według niektórych źródeł dwanaście  tysięcy muzyków w celu rozwesel-nia poddanych. Możemy snuć domysły co do pobytu tej grupy w Persji,  rozrastania się ich rodzin i problemy , które z biegiem lat na pewno się pojawiły. Zapiski mówią o tym, że grupa ta nie chciała pracować w rolnictwie i została wygnana.
Inni twierdzą, że w wyniku najazdu Hunów w IX wieku  część mieszkańców uciekła z Kanaudż a jeszcze inni podają , że w 1018r. uprowadzono 53 tysiące członków tej społeczności i sprzedano do Azji Środkowej. Powołując się na źródła arabskie znajdziemy informacje , ze lud ten wywędrował w 950 roku a w źródłach perskich, że w 1011r.
Tak więc  możemy przyjąć, że Romowie  wywodzący się z Indii opuścili swój kraj między IX a XI wiekiem.
     Przyjmując wiarogodność zapisów i rzetelność badawczą, pozostaje nam przyjąć do wiadomości, zebrane informacje i je zaakceptować . W tym przypadku skłonna jestem nawet stwierdzić, że każdy opisany  powód opuszczenia Indii, jest dla mnie wiarygodny i wszystkie razem mogły przyczynić się do pojawienia się Ro-mów w Europie.

Po opuszczeniu macierzystego kraju Romowie wędrowali różnymi szlakami. Było to spowodowane podziałem na grupy w celu łatwiejszego przetrwania. Być może grupy stanowiły jeden wielki ród ,  tę samą kastę.   Wędrując przez różne tereny i kraje pojawiały się naleciałości językowe a nawet przyjmowano niektóre obyczaje. Po decyzji osiedlenia w danym kraju przyjmowano panującą w nim religię. Należy w tym miejscu zaznaczyć, że Romowie nie przykładali szczególnej uwagi do ceremoniału, obrządku religijnego a jedynie do samej wiary  w jednego Boga.
W późniejszym czasie pojawiła się większa świadomość Romów na temat religii   a co za tym idzie nastąpił świadomy jej wybór.  

Według danych Narodowego Spisu Powszechnego z 2011r. narodowość romską  zadeklarowało 17 049 osób w Polsce. Natomiast według „Ethnologue” w Polsce językiem romani posługuje się ponad 35 tysięcy osób. Rozbieżności możemy sobie wytłumaczyć, że nie wszyscy Romowie zadeklarowali swoją narodowość lub nie wzięli udziału w spisie z uwagi na obecność poza krajem.

 Na całym świecie postrzegani jesteśmy  jako jednolita grupa. Tymczasem w samej Polsce mieszkają cztery podstawowe grupy Romów: Polska Roma, Górscy Romowie , Kalderasze (kotlarze)  i Lovarzy (koniarze). Dwie ostatnie grupy przywędrowały do Polski dopiero w IXX wieku z terenów  Siedmiogrodu i Wołoszczyzny.  Do tej pory bowiem , w większości stanowili oni własność właścicieli ziemskich, arystokracji. Po odzyskaniu wolności uciekali do innych, bardziej przyjaznych krajów. W XX wieku pojawiły się kolejne grupy miedzy innymi Sinti - Cyganie z terenów Niemiec i Ruska Roma z terenów byłego Związku Radzieckiego. Powodem pojawienia się tych grup to mieszane małżeństwa lub poszukiwanie nowego, lepszego  bytu. Ostatnią najbardziej kojarzoną z Cyganami grupą są Romowie z Rumunii, którzy w latach 80 tych XX wieku przybyli do Polski w celach zarobkowych.

W 1401r. w dokumencie spisanym w Krakowie, pojawiły się pierwsze wzmianki o Cyganach na ziemi Polskiej.
W tym czasie  w Polsce pojawiały się również inne mniejszości co  dla współczesnych, mniej otwartych  ludzi jest to niezrozumiałe i niepojęte.
Powróćmy zatem do  Romów mieszkających w Polsce, którzy dodatkowo dzielą się na grupy a następnie na większe i mniejsze rody. Prócz tego różnią się językiem i dialektem , mają swoje obyczaje, które w większości są  podobne, jednak różnią się szczegółami. Romowie od wieków zamieszkują w Polsce, są jej obywatelami pielęgnującymi swoją odmienność etniczną.

Czy wędrówka Romów się zakończyła? Chyba jeszcze długo  nie. Choć teraz po wędrówce wiodącej na krótko przez różne państwa , Romowie mają gdzie wracać. Powracają  do swojej Polski, której są obywatelami.

Maria Markowska